TRANSFORMATIONEEL LEIDERSCHAP
Kees van Zijtveld en Jan Bommerez
resp. directeur, enter-trainer, professioneel trainer, consultant en consultant, Nieuwe Dimensies
www.menscentraal.nl
www.mundo-perdido.com
Professor Noel M. Tichy van de University of Michigan's Graduate School of Business is een wereldautoriteit op het gebied van veranderingsmanagement. Van hem komt de term 'transformationeel leiderschap'. Hij bestudeerde leiders van ondernemingen waar indrukwekkende transformaties hadden plaatsgevonden, zoals bijvoorbeeld Jack Welch van General Electric, John Harvey-Jones van ICI en Lee Iacocca van Chrysler. Hij kwam tot het volgende profiel van een 'transformationele leider':
7 eigenschappen
- Het zijn individuen die geloven dat ze in hun rol een verschil kunnen maken, zelfs in organisaties met honderdduizenden medewerkers. Ze begrijpen dat ze daarvoor eerst zelf dienen te veranderen.
- Het zijn moedige mensen. Ze durven hun nek uit te steken. Ze durven totaal onbekend terrein te betreden 'zonder wegenkaart'.
- Ze geloven in mensen en hun potentieel. Ze kiezen op onverdeelde wijze voor 'empowerment'. Daarmee wordt niet bedoeld dat je macht afstaat aan mensen, maar dat je de kracht die potentieel reeds bestaat in mensen wakker maakt.
- Ze zijn principe- en waardengedreven. Ze belichamen zeer krachtige principes en waarden. Ze zijn hun boodschap om met Gandhi te spreken. Tom Peters beschreef dergelijke leiders als: "Hard voor principes, maar zacht voor mensen die hun nek durven uit te steken".
- Het zijn mensen die nooit ophouden te leren. Het zijn individuen die zelfvernieuwing als een absolute voorwaarde zien voor organisatievernieuwing. Het zijn ook mensen die 'mislukkingen' niet beschrijven als mislukkingen, maar als intense leermomenten.
- Ze kunnen uitstekend omgaan met complexiteit, met paradox- en en met onzekerheid. Dat vereist een balans tussen IQ en EQ.
- Het zijn mensen met een droom en ze hebben tegelijk ook het vermogen om anderen enthousiast te maken voor die droom. Als de externe druk groot wordt, halen ze kracht uit die innerlijke visie. Ze treden de wereld tegemoet vanuit innerlijke scheppingskracht. Ze zijn innerlijk geworteld en extern geconcentreerd.
Wat valt op in het bovenstaande rijtje van 7 karakteristieken?
Kijk eerst zelf eens even terug. Wat is de grootste gemene deler van deze 7 elementen?
We kunnen de grootste gemene deler met verschillende termen beschrijven. Een begrip dat zeker voldoet als 'verklaring' van de kracht van de transformationele leider is 'zelfontplooiing' of 'zelfontwikkeling'. Ontwikkeling komt letterlijk neer op het 'wegnemen van wikkels', zodat de eenvoudige kern kan schijnen als een krachtbron, net zoals de zon schijnt in het centrum van ons zonnestelsel. Omgekeerd is 'ingewikkeld' een indicatie van de aanwezigheid van veel 'wikkels'. Is taal niet fascinerend?... Ontwikkeling gaat dus sowieso in de richting van meer eenvoud.
Innerlijke eenvoud is het antwoord op uiterlijke complexiteit
Een van de grote paradoxen van transformationeel leiderschap is dat je om externe complexiteit aan te kunnen innerlijke eenvoud dient te cultiveren. De 'transformationele meesters' van de menselijke geschiedenis belichamen allemaal het principe Eenvoud. Met 'transformationele meesters' bedoelen we wereldleiders, zoals Gandhi, Martin Luther King, Jezus van Nazareth en Boeddha. In elk gebied van het leven heb je drie soorten mensen: de amateurs, de experts en de meesters. Als je aan een amateur een vraag stelt, zul je een simplistisch antwoord krijgen (dat is overigens heel wat anders dan een eenvoudig antwoord).
Als je aan een expert een vraag stelt over hetzelfde onderwerp zul je een complex antwoord krijgen en misschien ben je ook 'erg onder de indruk'. Uiteindelijk zal blijken dat dat complexe antwoord zelf een bron is van nieuwe problemen. Als je echter aan een meester een vraag stelt over het onderwerp in kwestie zul je een adembenemend eenvoudig en elegant antwoord krijgen. Alleen het antwoord van de meester heeft echte, langdurige waarde. We hebben niets aan simplisme en we hebben ook niets aan complexe theorieën. We hebben alleen wat aan 'Krachtige Eenvoud'. De eenvoud van meesters komt van 'de andere zijde van complexiteit' dan het simplisme van de amateurs. Meesters zijn de complexiteit overstegen. In dat proces van overstijgen, worden ze de belichaming van natuurlijke principes. Ze worden in zekere zin concentratiepunten van de Natuur zelf. Een van de basisprincipes van de Natuur is met name eenvoud.
De Natuur creëert de meest complexe dingen op basis van de meest eenvoudige dingen. Een andere metafoor die hetzelfde laat aanvoelen, kan gevonden worden in het feit dat alle meesterwerken uit de klassieke muziek ook niet meer dan de gewone toonladder als basis hebben. Twaalf hele en halve tonen: eindeloze variatie. Er is echter niets zo moeilijk als eenvoud. Johan Cruijff: "Niets is mooier dan eenvoudig voetbal, maar eenvoudig voetbal is ook het moeilijkste voetbal. Eenvoud is het resultaat van vele jaren van hard werken aan jezelf".
Vele lezers zullen bekend zijn met het boek 'De Paardenfluisteraar' of met de gelijknamige film met Robert Redford in de hoofdrol. Het is het verhaal van Monty Roberts, de 'meester' die ieder paard tot rust kan brengen en bestijgen. Monty groeide op onder het paradigma van 'paarden temmen'. Zijn vader dwong paarden tot gehoorzaamheid. Fysieke dominantie is gebaseerd op angst, de essentie van alle simplisme. In dit denkkader dient het paard 'te leren' wie zijn baas is, goedschiks of kwaadschiks. Het paard moet daarbij soms 'gebroken worden'. Monty had als jongen reeds een diepe overtuiging dat dat niet de beste methode was. In zijn tienerjaren bezocht hij Nevada en werd er gefascineerd door de wilde mustangs. Hij bleef uren en dagen naar hen kijken. Hij deed dat in de ondraaglijke hitte van de dag en de bittere koude van de nacht. Hij ontdekte hoe ze hun lichaam gebruiken om met elkaar te communiceren. Hij leerde hun lichaamstaal te imiteren en was tenslotte in staat om met hen te communiceren op hun manier. Monty is als gevolg daarvan in staat een paard te trainen in een fractie van de tijd die nodig is met de 'klassieke methodes'. Zijn paradigma werkt op basis van vertrouwen in plaats van angst. Zijn methode is zo simpel dat het verbijsterend is. Maar ze is niet simplistisch. Het kostte Monty jaren van observatie en training om te kunnen wat hij kan. Hij werd een meester door zijn verleden, inclusief de paradigma's van zijn opvoeding, te overstijgen en het potentieel in zichzelf te ontwikkelen. Hij werd de belichaming van de intelligentie van de Natuur.
Hij handelt, zoals alle 'meesters', vanuit een onwankelbaar innerlijk vertrouwen. Hij kan met ieder paard werken in iedere situatie. Hij kan zelfs wilde mustangs berijdbaar maken, iets wat normaal als onmogelijk wordt gezien. Monty kwam tot zijn meesterschap door op zeer diep niveau paarden te begrijpen. Transformationeel leiderschap is ook zoiets: het wordt mogelijk door op zeer diep niveau mensen te begrijpen. Dat diepe niveau van begrip is echter alleen mogelijk door zelfkennis. We komen in alle culturen bij dezelfde sleutel terecht: ken uzelve. Ofwel: de mens is een microkosmos die alle wetten en principes van de macrokosmos bevat. Een van de meest wonderbaarlijke mysteries van ons menszijn is dat - in onze eigen ervaring - de wereld letterlijk verandert als wijzelf veranderen...! De wereld is vervelend voor vervelende mensen en de wereld is boeiend voor boeiende mensen. De wereld is beangstigend voor angstige mensen en de wereld is gewelddadig voor gewelddadige mensen. Hierin ligt het geheim van transformationeel leiderschap.
Transformationeel leiderschap is principieel leiderschap
Wat leren we vooral van meesters als Gandhi, Martin Luther King, Jezus van Nazareth, Boeddha, Lao Tze of meesters zoals Beethoven, Mozart, Rubens, Van Gogh of in een ander veld: Pele of Cruijff? Hier is de essentie: ze gaan op geen enkel moment uit van modellen. Ze zijn in totale communicatie met de zich ontplooiende realiteit in het NU. Ze zijn steeds nieuw zoals het leven zelf. Ze hebben zelf op een moment in hun leven een persoonlijke transformatie, een kwantumsprong doorgemaakt. Ze leven bewust of intuïtief vanuit natuurlijke principes. Henry David Thoreau: "Actie vanuit principes is revolutionair. Het verandert dingen en relaties totaal. Het brengt echter ook verdeling in staten, kerken en families omdat het bedreigend is voor de gevestigde overtuigingen en aannames. Het verdeelt zelfs het individu in een menselijk deel en een kosmisch of goddelijk deel". Handelen vanuit principes overstijgt de transactionele werkelijkheid van winnen en verliezen, van geven en nemen. Het is een losbreken uit de genormaliseerde en normaliserende ketens van de groep. Elke relatie, elke groep ontwikkelt 'straffen en beloningen' om de leden van de unit te bewegen tot conformisme met de groepswaarden.
Gedrag dat geworteld is in principes heeft echter een impliciete en voor de gevestigde orde bedreigende boodschap in zich: "Ik zal me niet meer laten verleiden met beloningen noch bedreigen door straffen". Principiële mensen zijn niet te manipuleren met beloningen, maar ze zijn ook niet te stoppen met straffen. Gandhi bracht een aanzienlijk deel van zijn leven door in de gevangenis. Nelson Mandela idem dito. De Britten hebben ook getracht om Gandhi onschadelijk te maken door hem macht, geld en een belangrijke positie aan te bieden. Wij zijn in staat om de rups in ons te transcenderen en daarna als vlinder anderen te inspireren tot een dergelijk proces van bevrijding. Daar gaat transformationeel leiderschap over. In de woorden van Warren Bennis, de meest bekende autoriteit inzake het onderwerp leiderschap: "In feite komt het proces dat iemand tot een echte leider maakt neer op echt jezelf worden". Wat betekent dat? Dat je alle valse 'zelven' wilt opgeven. Dat je geen rollen meer speelt uit eigenbelang of angst. Dat je door innerlijke principes en visie gedreven wordt i.p.v. door uiterlijke factoren (straf en beloning). Dat je eerder je positie zult opgeven dan je integriteit. Transformationeel leiderschap vergt duidelijk dat we zelf eerst een diepgaande transformatie doormaken en dat we het keurslijf van onze metaalemotionele patronen overstijgen. Deze patronen zijn overwegend collectieve patronen. Het vergt moed om 'anders' te zijn dan de meerderheid. Moed is een dimensie van Emotionele Intelligentie. Dat is, volgens onze klanten, juist ook de forte van de leiderschapsprogramma's van Nieuwe Dimensies.
Reactief, pro-actief en creatief
Veel aandacht bij de leiderschapsprogramma's van Nieuwe Dimensies gaat uit naar het groeiproces van:
reactief > pro-actief > creatief / intuïtief
Een reactief persoon wordt beheerst door de uiterlijke omstandigheden en kan dus nooit een stabiel en inspirerend leider zijn. Een pro-actief persoon treedt de zich ontvouwende werkelijkheid tegemoet vanuit waarden en principes. Hij is daarom responsief i.p.v. reactief. Dat is het minste wat je in deze tijden van snelle verandering kunt verwachten van een leider. Een Reactief, pro-actief en creatief pro-actief leider is een leider met een zinnige boodschap. Een creatief/transformerende persoon is de belichaming van zijn principes en waarden geworden. Een transformationele leider is zijn boodschap. Of in de woorden van Gandhi: "Wees de verandering die je in de wereld wilt ontmoeten".
|